“Yaşıl dünya naminə həmrəylik ili” və ölkəmizdə keçiriləcək COP29 məktəblərdə ətraf mühitin qorunması məsələsi ilə bağlı maariflənmənin artırılmasını zəruri edir

 

Məlumat üçün bildirək ki, BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflərin Konfransı – COP Konvensiyasının ali qərar qəbul edən orqanıdır və katibliyi Almaniyanın Bonn şəhərində yerləşir. Hər il dünyanın hər tərəfindən hökumət nümayəndələri COP-da toplaşaraq iqlim dəyişmələrinin qarşısının alınması və fəsadlarının aradan qaldırılması istiqamətində birgə səylər göstərmək üçün qlobal çağırışlar edirlər.

 

COP-un ilk toplantısı 1995-ci ildə Berlin şəhərində keçirilib. Ən son COP isə Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində (BƏƏ) baş tutub. Qeyd edək ki, ölkəmiz də, öz növbəsində, BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasına tərəf olmaqla, qlobal iqlim dəyişmələrinə qarşı mübarizəyə qoşulub. Bu çərçivədə Azərbaycan 1990-cı illə müqayisədə 2030-cu ilə qədər istixana qazlarının miqdarını 35 faiz azaltmağı hədəfləyir. 2030-cu ildən sonra isə daha iddialı hədəf müəyyən edilib ki, bununla da 2050-ci ilə qədər istixana qazlarının miqdarının 40 faiz azaldılması qarşıya məqsəd qoyulub. Bundan başqa, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev işğaldan azad olunmuş torpaqlarımızı “Yaşıl enerji” zonası elan edib. Bu ərazilərin 2050-ci ilə qədər “Netto sıfır emissiya” zonasına çevrilməsi nəzərdə tutulub.

 

Bu yazımızda “Azərbaycan müəllimi” olaraq mövzunun həm dünya, həm də ölkəmiz üçün aktuallığını nəzərə alıb, şagirdlərin iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı fəaliyyətə cəlb olunması üçün səmərəli yollardan bəhs edəcəyik.

Şagirdləri iqlim fəaliyyətinə cəlb etmək və onların dayanıqlı gələcəyə töhfəsinə nail olmaq vacibdir. Şagirdlərin ekoloji savadlılığını artırmaqla, məsuliyyət hissini inkişaf etdirməyə, onları ekoloji məsələlərə həssas yanaşmağa həvəsləndirə bilərik. Bütün bunları məktəbdə aşılaya bilsək, onlar bu ideyaları gündəlik həyatlarına daxil edə və vərdiş halına gətirə bilərlər.

 

Aparılan tədqiqatlara görə, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı təlim-tədris məktəblilər üçün mühüm əhəmiyyətə malikdir. Lakin bəzi araşdırmalar göstərir ki, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı məsələlərin müəllimlərin tədris etdiyi fənlərin məzmununa aid olmaması səbəbi ilə, bunlar şagirdlərə effektiv şəkildə tədris edilmir. Buna baxmayaraq, fənlərarası və fənlərüstü inteqrasiya vasitəsilə şagirdlərdə ekoloji savadlılıq bacarıqları formalaşdırıla bilər.

 

Bəs iqlim fəaliyyətlərinin istənilən sinif otağına inteqrasiya olunması üçün nələr edə bilərik?

 

İqlim dəyişikliyi haqqında tədrisə multidissiplinar yanaşma vacibdir. İqlim dəyişikliyi mövzularını Azərbaycan dili, xarici dil, riyaziyyat, tarix, coğrafiya və s. kimi müxtəlif fənlərə inteqrasiya etməklə, şagirdlər onun həyatın müxtəlif sahələrinə təsirini dərk edə bilərlər. Məsələn, dil fənlərində şagirdlər iqlim dəyişikliyinə dair hekayələr və ya onun vacibliyini müzakirə edən esselər yaza bilərlər. Həmçinin riyaziyyatda onlar karbon izlərini hesablaya və iqlim dəyişikliyi ilə bağlı məlumatları təhlil edə bilərlər. Eyni zamanda iqlim dəyişikliyi ilə bağlı cari hadisələr, məsələn, meşələrin qırılması, təbii fəlakətlərin əsas səbəbləri, qlobal enerji problemləri, yanğınlar və s. kimi məsələlərin araşdırılması mümkündür. Bu yanaşmalar vasitəsilə şagirdlər real ekoloji nümunələr, elmi araşdırmalar və iqlim dəyişikliyi problemləri, həll yolları və strategiyalarla bağlı müzakirələrlə tənqidi düşünmə bacarıqlarını artıra bilərlər.

Şagirdlərin özünün rəhbərlik etdiyi yaşıl komanda və ya eko-klubun yaradılması məktəb icması daxilində ekoloji fəaliyyətlər istiqamətində davamlılığı təşviq etmək üçün effektiv vasitədir. Şagirdlərə təkrar emal kampaniyaları, enerjiyə qənaət təşəbbüsləri və ya məktəb bağçası proqramları kimi ekoloji cəhətdən təmiz layihələri planlaşdırmaq və icra etmək səlahiyyətinin verilməsi məsuliyyət hissini aşılamaqla yanaşı, liderlik bacarıqlarını da inkişaf etdirir. Bundan əlavə, komandaya müxtəlif təşkilatlarla əməkdaşlıq etmək və ya ekoloji aksiyalara qatılmaq imkanlarının yaradılması onların səmərəliliyini artırır və şagirdlərin fəal vətəndaş kimi iştirakını təşviq edir. Bu tipli praktik yanaşma təkcə ətraf mühitə fayda vermir, həm də şagirdləri dayanıqlı inkişafın əhəmiyyəti haqqında maarifləndirir və onları ətraf mühitin problemlərinə qarşı həssas, təşəbbüskar vətəndaşlara çevirir.

 

Təbiət qoruqları, bərpa olunan enerji obyektləri və s. kimi ekoloji cəhətdən əhəmiyyətli yerlərə ekskursiyalar şagirdlərə təbiətlə birbaşa təcrübə imkanı yaradır. Ətraf mühitin gözəlliyinə və əhəmiyyətinə birbaşa şahidlik təbiətə qarşı heyranlıq və qiymətləndirmə hissini inkişaf etdirir, şagirdləri ətraf aləmin mühafizləri olmağa ruhlandırır. Bununla yanaşı, münasib hava şəraitində dərsin bir hissəsinin təbiət qoynunda keçirilməsi də bu fəaliyyəti yaxşı təşviq edə bilər.

 

Ətraf mühit fəallarını, alimləri və ya yerli ekspertləri iqlim dəyişikliyi və davamlı təcrübələr haqqında təlim və ya seminarlar verməyə dəvət etmək, bununla da şagirdlərin onlarla interaktiv görüşlərini keçirmək mümkündür. Şagirdlərin sual verə və ətraf mühitlə bağlı məsələlərin müzakirəsinə cəlb oluna biləcəyi belə interaktiv sessiyalar onları müxtəlif perspektivlərlə tanış olmağa ruhlandıracaq.

İqlim fəaliyyətinə yönəlmiş onlayn platformalar, təhsil saytları və interaktiv tətbiqlərdən istifadə etməklə, şagirdlərə iqlim dəyişikliklərinin mahiyyətini daha ətraflı çatdırmaq mümkündür. Bunun üçün həm də şagirdləri iqlim dəyişikliyi və həll yollarını əhatə edən informativ videolar, sənədli filmlər, podkastlarla yeni məlumatlar öyrənməyə həvəsləndirmək vacibdir. Həmçinin şagirdlərə mürəkkəb ekoloji anlayışları effektiv şəkildə qavramağa kömək etmək üçün virtual simulyasiyalara və ya oyunlaşdırılmış təcrübələrə müraciət etmək də səmərəli yollardandır.

Şagirdlərə onların maraq və bacarıqlarına, istedadlarına uyğunlaşdırılmış iqlim fəaliyyət layihələri yaratmaq və icra etmək imkanının verilməsi iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı onların fəal mövqeyini artırmaq baxımından zəruridir. Belə ki, onların ideya və təşəbbüslərinin planlaşdırılması, həyata keçirilməsi və qiymətləndirilməsi üçün dəstək və resursların müəllim tərəfindən təklif edilməsinə ehtiyac var. Daha sonra isə həmin şagirdlərin məktəb daxilində layihələrinin tanıdılması, onların uğur hekayələrinin paylaşılması şagirdləri ekoloji mövzularda aktiv olmaq üçün daha da həvəsləndirəcək.

Şagirdləri tullantıların azaldılması, enerji və suya qənaət, ekoloji cəhətdən təmiz nəqliyyat kimi davamlı həyat tərzi seçimləri haqqında mütəmadi maarifləndirmək lazımdır. Bu təcrübələri məktəbdə tətbiq etməyə həvəsləndirən, yaşıdlarını və ailələrini onların əhəmiyyəti barədə məlumatlandıran addımlar bu davranışları mənimsəmək, təbliğ etmək üçün effektiv yanaşmadır. Bunun üçün də mükafatlandırma və müxtəlif müsabiqələr təşkil etmək səmərəli vasitələrdən biridir.

Ümumilikdə şagirdləri iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı daha fəal ekovətəndaş kimi hazırlamaqla dayanıqlı gələcək hədəflərinə nail olmaq mümkündür. Beləcə, onları iqlim fəaliyyətinə cəlb etmək davamlı gələcəyin yaradılması üçün olduqca vacibdir.

Beləliklə, sadaladığımız bu yollar vasitəsi ilə şagirdlərdə məsuliyyət hissini inkişaf etdirə, iqlim fəaliyyətlərində onları aktiv fərdlərə çevirə bilərik.