Bu həftə Rusiya prezidenti Pekində Si Szinpinlə görüşəcək. Onıar arasındakı dostluq münasibətləri növbəti dəfə üzə çıxacaq.
HİT.az "Financial Times"a istinadən xəbər verir ki, Vladimir Putinin dövlət səfəri onun çinli həmkarı ilə 43-cü görüşü olacaq.
İki tərəf arasında iqtisadi əlaqələrin inkişaf etdiyi, lakin danışıqların əsas mövzusu olacağı gözlənilən Qərb sanksiyalarının təzyiqi ilə üzləşdiyi bildirilir. Çin gömrük orqanlarına görə, keçən il ikitərəfli ticarət 240 milyard dollar təşkil edib ki, bu da ötən illə müqayisədə 26% çoxdur, Çin avtomobil və sənaye avadanlıqlarından tutmuş smartfonlara qədər mallar tədarük edib və milyardlarla dollar dəyərində Rusiya enerji ixracatı alıb.
Analitiklərin fikrincə, inkişaf edən iqtisadi əlaqələr Çinin öz istiqamətində və ABŞ hesabına ticarət yolu ilə qlobal geosiyasəti dəyişmək istəyinin ən bariz əlamətlərindən biridir.
Çin iddia edir ki, Rusiyanı öldürücü silahlarla təmin etmir. Lakin Pekin Rusiya müdafiə sənayesi üçün mühüm təchizat kanalına çevrilib. Peterson Beynəlxalq İqtisadiyyat İnstitutunun baş elmi işçisi Elina Rıbakova deyir: "Çin indi Rusiyanın ən mühüm tərəfdaşıdır, onun xammalını alır və mallar verir, o cümlədən hərbi əməliyyatların aparılması üçün".
Asiya Cəmiyyəti Siyasəti İnstitutunun analitiki Filip İvanov vurğulayır ki, Pekin Qərblə uzunmüddətli rəqabət və qarşıdurmanı nəzərdə tutur və bunu kompensasiya etmək üçün qeyri-Qərb ölkələri ilə iqtisadi əlaqələrinə sərmayə qoyur. Bir çox rus iş adamı da Çin bazarını hədəfləyir və hər iki tərəfin hökumətləri bu bumu dəstəkləyir.
İvanovun sözlərinə görə, Çin və Rusiya arasında iqtisadi əlaqələr 2014-cü ildən, Rusiya Krımı ilhaq edəndən və Qərbin ilk sanksiyalarına məruz qaldıqdan və Si daha iddialı xarici siyasət yürütməyə başlayandan sonra inkişaf edib. Lakin 2022-ci ildəki genişmiqyaslı işğaldan sonra bu proses daha da sürətlənib. Çin qonşusuna nəinki ixracı artırıb, hətta Rusiya neftini də alıb. Ötən il Rusiya Federasiyası Çin bazarını təchiz etməkdə Səudiyyə Ərəbistanını geridə qoyub.
Jurnalistlərin fikrincə, 2023-cü ildə Aİ ticarət qaydaları ilə müəyyən edilmiş yüksək texnologiyalı ikili təyinatlı malların Rusiya idxalının 60%-i Çindən gələcək. Bununla belə, Rusiya silahlarında istifadə edilən, demək olar ki, bütün idxal texnologiyaları Qərb mənşəlidir.
Yeni Amerika Təhlükəsizliyi Mərkəzinin transatlantik təhlükəsizlik proqramının direktoru Andrea Kendall-Taylorun sözlərinə görə, Moskvanın Pekindən artan asılılığı Kremli çox az narahat edir: "Bu, onların daxili sabitliklərini təhdid etməyən və dünyanın necə nizama salınması ilə bağlı oxşar baxışları olan bir tərəfdaşla işləmək üçün etməyə hazır olduqları bir mübadilədir".
Bunun müqabilində Pekin ABŞ-ın təzyiqinə daha həssas olan Hind-Sakit okean dəniz zolaqlarından uzaqda yerləşən təbii ehtiyatlara və daxili ticarət yollarına qiymətli çıxış əldə edir. İvanov hesab edir ki, qəsdən və şəraitin üst-üstə düşməsi səbəbindən Çin və Rusiya gücün səpələnəcəyi çoxqütblü dünya yaratmağa çalışırlar. Bu dünyanın ən mühüm xüsusiyyəti ABŞ-ın gücünün bulanıq olmasıdır.
Təhlilçilər hesab edirlər ki, Çin lideri ABŞ hegemonluğuna qarşı çıxan ölkələr tərəfindən üstüörtülü şəkildə dəstəklənən Çinin tarixi imperiya dövründəki əzəmətini geri qaytaracağı gələcək planlarının kodu kimi bir sıra qeyri-müəyyən şüarlar və ritorikadan istifadə edir.
Çin alimləri üçün bu yeni baxışın stress sınağı Rusiya və Ukraynadakı müharibədir. Çin alimlərinin fikrincə, ABŞ Ukraynadakı müharibədə uduzsa, öz təsirini daha da zəiflədəcək.
Müəlliflər yazır ki, Rusiya Qərbin sanksiyalarına müqavimətdə irəliləyiş əldə edib, lakin "Axilles dabanı" maliyyə sektoru olaraq qalır. Çin və Rusiya arasında maliyyə əməkdaşlığının mexanizmləri hələ yaxşı qurulmayıb.
Analitiklərin fikrincə, dünya ticarətində dolların hökmranlığı Çinin ABŞ-ın təsirini cilovlamaq ümidləri üçün ən çətin məsələ olaraq qalır. Fevral ayından etibarən bir sıra Çin bankları Rusiya şirkətlərinin ödənişləri üzrə yoxlamaları gücləndirib. Sanksiya təhlükəsi qaldığı müddətcə Pekinin sanksiyaya məruz qalmış Rusiya şirkətləri ilə əməliyyatlara qayıtması çətindir.
"ABŞ Rusiya və Çinə nə qədər çox təzyiq edirsə, onların münasibətləri Qərbin təzyiqlərini azaltmaq və dünyanın qalan hissəsinə, ən azı Rusiyaya onların təcrid olunmadığını göstərmək baxımından bir o qədər dəyərli olur", deyə Kendall-Taylor bildirib.
Bəzi analitiklər hesab edirlər ki, Çin uzunmüddətli perspektivdə strateji özünü təmin etməyə nail olduqdan sonra Rusiya ilə münasibətlərə marağını qismən itirə bilər.
"Bəzi analitiklər Çinin Rusiya və digər inkişaf etməkdə olan ölkələrlə münasibətlərində möhtəşəm strategiya görsələr də, bəziləri son nəticənin ardıcıl geosiyasi normadan daha çox xaos - çoxqütblü və ya başqa cür ola biləcəyi ilə maraqlanır", deyə məqalədə qeyd edilir.
Corciya Dövlət Universitetinin qlobal kommunikasiyalar üzrə dosenti Mariya Repnikova əlavə edir ki, Çin ümumiyyətlə siyasi sistemlərə əsaslanan ticarət tərəfdaşları seçmir. O, Qərb kimi bir çox ilkin şərtlər irəli sürmür. Buna görə də, nəticədə müxtəlif rejimlərin belə bir iqtisadi güclənməsi var. Çinin qeyri-müəyyən geosiyasi ritorikası ona əksər ölkələrlə əlaqə saxlamağa imkan verir, lakin potensial olaraq Asiyadan kənarda real siyasi təsirini məhdudlaşdırır.
"Düşünürəm ki, daha böyük qeyri-bərabərlik və daha çox xaos gələcək illərin ehtimal olunan xüsusiyyətidir", deyə Repnikova qeyd edib.
Çinli akademiklər də xaosun daha çox olacağı ilə razılaşırlar, baxmayaraq ki, bunun "sabitləşdirici amil" adlandırdıqları Çinin yüksəlişindən çox ABŞ təsirinin azalması ilə bağlı olacağına inanırlar.
Samir
