Apollo 11 1969-cu ildə Buzz Aldrin və Neil Armstronqla birlikdə Ayın səthinə endi. Növbəti 3 il ərzində yeni Apollon səfərlərində daha 10 amerikalı Aya ayaq basdı.
Sonuncu insanın Ayı tərk etməsindən yarım əsr sonra Aya maraq yenidən canlandı. ABŞ Aya qaradərili amerikalı və qadın astronavt da daxil olmaqla komanda göndərməyi planlaşdırır. Təkcə Amerika deyil, Çin və Hindistan da oxşar proqramlar həyata keçirir. Bəs, Ay yarışında bu sürətlənmənin səbəbi nədir və onun 1960-cı illərdən fərqi nədir?
ABŞ-ın ilk insanlı missiyası Sovet İttifaqının 1961-ci ildə Yuri Qaqarini Yer orbitinə çıxarmasına cavab idi.
Amerikanın Aya eniş uğuru nəinki böyük texnoloji sıçrayış, həm də qlobal miqyasda səs-küy salan siyasi uğur idi.
“The Economist” jurnalının baş redaktoru və “The Moon”un müəllifi Oliver Morton deyib: “İnsanları Yerdən götürüb Aya yerləşdirəcəyik” vədini həyata keçirməkdən gözəl nə ola bilər? Deyərək bu uğuru tərifləyir.
Növbəti Aya kimin addım atacağı sualının cavabını geosiyasi rəqabət və Ayın təbii resurslarına çıxış məqsədi formalaşdırır.
Müxtəlif ölkələrin və hətta özəl sektorun nəhənglərinin Yerin peykinə çatmaq məqsədi var.
Rusiya, Çin, Hindistan, Yaponiya və Avropa İttifaqı son illərdə Ayın səthinə yumşaq eniş etməyi bacarıb. Halbuki bunlar pilotsuz səfərlər idi.
Çin və ABŞ arasında insan səyahəti ilə bağlı rəqabət var.
Ars Technica jurnalından Eric Berger, bu iki ölkənin kosmos yarışının arxasında geosiyasi maraqların olduğunu qeyd edərək, "Hər iki ölkə fərqli beynəlxalq tərəfdaşlarla 5-10 il ərzində oraya çatmağa çalışır" deyir.
Aya ilk səfər tədqiqat məqsədləri üçün deyil, yalnız oraya çatmaq üçün idi.
Lakin bu gün bir çox ölkələrin məqsədi təkcə Aya getmək deyil, həm də orada baza yaratmaqdır.
İngiltərədəki Northumbria Universitetinin kosmos hüququ professoru Kristofer Nyuman, Ay və Marsda koloniyalar yaratmaq məqsədi ilə çalışanları tərifləyir və "Bizim söhbət məhz bundan gedir" deyir.
Nyumanın sözlərinə görə, bu texnologiyaya nail olmağı hədəfləyənlərin səyləri sayəsində bəşəriyyət mümkün məhv olmaq fəlakətinin öhdəsindən gələ biləcək.
ABŞ-ın bu dəfə Aya getmə hədəfinin arxasında daha da irəliləmək layihəsi dayanır. Arizona Dövlət Universitetindən professor Namrata Qosvami Amerikanın məqsədini Ayda baza yaratmaq və ondan Marsa çatmaq üçün dayanacaq kimi istifadə etmək kimi izah edir.
Ayda cazibə qüvvəsinin az olduğunu xatırladan Qosvami, Yerdən atılan atışlardan daha az yanacaqla uzaq hədəflərə çatmağın mümkün olduğunu söyləyərək, "Buna görə də xalqlar bunu strateji məqsəd kimi görürlər" deyir.
Ayın bəzi hissələri daimi günəş işığı aldığı üçün burada günəş enerjisi yaratmaq üçün də ciddi potensial var.
İdeya böyük peyklər vasitəsilə əldə edilə bilən enerjinin aşağı Yer orbitinə, oradan isə mikrodalğalı şüalar vasitəsilə Yerə ötürülməsidir.
Hindistanın araşdırmaları Ayın Cənub Qütbünün yaxınlığında kükürd, alüminium və digər elementlərin olduğunu üzə çıxarıb. Ölkənin diqqəti burada qalmağımızı təmin edə biləcək əsas elementə nail olmaqdır.
"Su buzu həyati əhəmiyyət kəsb edir, çünki insan məskənləri yaratmaq istəyirsinizsə, bu sizə lazımdır" dedi Qosvami. "Su buzu oksigenə çevrilə bilər" deyə bu araşdırmanın əhəmiyyətini izah edir.
1960-cı illərdə insanın Aya ilk enişinin həyəcanından sonra daha uzaq planetlərə çatmaq haqqında danışmağa başladıq. Ancaq bu, tezliklə baş verməyəcək.
Ars Technica jurnalından Berger, 3 gündə çata bilən Aydan fərqli olaraq Marsa çatmağın 6-8 ay çəkə biləcəyini xatırladır və "Bu, sözün əsl mənasında növbəti addımdır" deyir.
Aya çatmaq əhəmiyyətli texniki maneələri dəf etməyi tələb edir. Astronavtları kosmosa göndərmək və onları radiasiyadan qorumaq üçün sizə güclü raket lazımdır.
Ayın səthinə yumşaq eniş etmək və onları oradan geri qaytarmaq da ətraflı araşdırmalar tələb edir. Texniki problem olarsa, astronavtların kənardan kömək almaq imkanı olmayacaq.
Geri dönərkən astronavtlar saniyədə bir neçə kilometr dəhşətli sürətlə Yer atmosferinə yenidən daxil olacaqlar.
Berger xatırladır ki, aşağı Yer orbitindən qayıdışla müqayisədə, Ayın qayıdışı yolda sürətlənmə səbəbindən daha təhlükəli atmosferə girişə səbəb olur.
Müxtəlif ölkələrin Ayın səthinə enməsi ilə Ayın resurslarının nə olacağı da mühüm məsələdir.
1967-ci il Kosmos Müqaviləsi heç bir ölkənin kosmosda suverenliyə iddia edə bilməyəcəyini təmin edir. Bununla belə, təxminən yarım əsrdən sonra başqa bir reallıq meydana çıxa bilər, Qosvami Aya enişdə uğur qazanacaq ölkələrin də ilk hərəkət edən üstünlüyünə sahib olacağını xatırladır və deyir: Ayın resurslarını bölüşmək."
Çin administrasiyası 2030-cu illərdə Ayda baza qurmağı hədəfləyir. Amerika isə 2028-ci il üçün eyni hədəfi qoymuşdu, lakin bu proqram artıq təxirə salınmalarla məşğuldur.
ABŞ-ın bu məqsədə çatmaq qabiliyyəti milyarder İlon Maskın kosmik tədqiqat şirkəti SpaceX-in Starship raketinin son versiyasını təqdim etməsindən asılıdır.
Hindistan gələn il ilk insan kosmosa uçuşunu həyata keçirməyi planlaşdırır. Ölkə 2035-ci ilə qədər baza yaratmağı, 2040-cı ildə isə Ay bazasına astronavt göndərməyi hədəfləyir.
Arizona Dövlət Universitetinin professoru Qosvami iddia edir ki, Çinin kosmos proqramı ilə bağlı ən diqqətəlayiq şey onların “təyin olunmuş tarixlərə tam olaraq irəliləmək” qabiliyyətidir.
Qosvami deyir: “Mən əminəm ki, Çin 21-ci əsrdə kosmik tədqiqatlar və daimi baza yaratmaq məqsədi ilə Aya enən ilk ölkə olacaq”.
Eltac Zülfüqaroğlu/Turkustan.az
