Zəlzələlərin səbəbi Ayı yaradan toqquşma ola bilər

Ayın əmələ gəlməsinə səbəb olan toqquşmanın plitə tektonikası üçün də zəmin hazırlamış ola biləcəyi irəli sürülüb. Alimlərin fikrincə, təxminən 4,5 milyard il əvvəl Mars ölçüsündə olan obyektin Yerlə toqquşması nəinki peyk yaratdı, həm də nəhəng bloklar buraxdı. Bu blokların Yer kürəsində həyatı mümkün edəcəyi, həmçinin zəlzələ və vulkanlara səbəb olduğu düşünülən lövhə tektonikasını tetikleyeceği düşünülür.

Hafta.az-ın “Popular Science”ə istinadən yazdığına görə, biri Sakit Okeanın dərinliklərində, digəri isə Afrika qitəsinin altında olan iki blok 1980-ci illərdə kəşf edildikdən sonra əsasən sirr olaraq qalır. Hər biri Aydan 2 dəfə böyük olan bu blokların ətrafdakı mantiyadan fərqli bir maddədən ibarət olması onların haradan gəldiyi ilə bağlı suallar yaradır.

Keçən il nəşr olunan bir araşdırmada, böyük aşağı sürət əyalətləri (LLVP) kimi tanınan blokların 4,5 milyard il əvvəl Yerə çırpıldığı düşünülən “Theia” adlı planetin qalıqları olduğu irəli sürülüb. Araşdırmaya görə, “Theia”nın böyük bir hissəsi Yer tərəfindən udulmuş, qalan hissəsi isə Ayı meydana gətirib.

“Geophysical Research Letters” jurnalında dünən dərc edilən araşdırmada bu nöqtədən başlayaraq, komanda sualtı blokların bu toqquşmadan 200 milyon il sonra mantiyanın yüksəlməsinə səbəb ola biləcəyini müəyyən edib. Kompüter modelləşdirməsindən istifadə edən elm adamları Yerin düz qabığının qırıldığını və yuvarlaq plitələrin mantiyanın yüksəlməsi nəticəsində yaranan subduksiya zonası adlanan prosesdən keçdiyini düşünürlər.

Qəzet müəlliflərinin fikrincə, bu proses müasir plitə tektonikasının yüksəlişini, həmçinin Yerdə tapılan ən qədim minerallar olan sirkon kristallarının ən azı 4 milyard il əvvəl subduksiya zonasına məruz qaldığını izah edə bilər.

Kaliforniya Texnologiya İnstitutundan geoalim Qian Yuan həmmüəllifi olduğu araşdırma haqqında deyib: “Əgər belədirsə, nəhəng təsir təkcə Ayımızı meydana gətirmədi, həm də Yerimiz üçün ilkin şərtləri müəyyən etdi”.

Digər tərəfdən, bəzi elm adamları bu prosesin müasir plitə tektonikasına gətirib çıxardığı və ya bütün Yer qabığının yenilənməsi prosesinə səbəb olduğu fikrinə şübhə ilə yanaşırlar. Merilend Universitetindən geoalim Maykl Braun 2,5-4 milyard il əvvəl davam edən arxey dövründəki tektonik vəziyyətlə bağlı kifayət qədər məlumatın olmadığını deyir.

Yer kürəsinin iqlimini yaşana bilən karbon dövranını təmin etdiyi düşünülən plitə tektonikası bu səbəbdən bir çox elm adamı tərəfindən həyatın əvəzolunmaz hissəsi hesab edilir. Ancaq keçən il nəşr olunan bir araşdırma, plitələrin tektonik hərəkətinin təxminən 3,9 milyard il əvvəl, Yer kürəsində həyatın ilk izlərinin göründüyü zaman baş vermədiyini iddia edib.

Kaliforniya Universitetindən T.Mark Harrison plitə tektonikasının həyatın yaranmasına töhfə verdiyini bildirsə də, əlavə edir: “Mənim nəslim elmdə qalan bəlkə də ən maraqlı sualı - həyatın necə və hansı şəraitdə meydana gəldiyini həll edə bilməyib".