Müharibə
Tehran-Tel-Əviv qarşıdurmasının növbəti dayanacağı haradadır?
13:22 26.04.2024
- Smartbee
- Şikayət et
Son 6 ayda İsrail-Livan sərhədində gərginlik xeyli artıb. İsrail hazırda “Hizbullah” qruplaşması ilə qarşıdurma yeri olan şimal sərhədlərinə 100 min əsgər göndərib və bu sahədə qarşıdurmalar durmadan artır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Affairs” jurnalı yazıb.
ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
İndiyədək bu toqquşmalarda 400-ə yaxın livanlı, o cümlədən 70 mülki şəxs və 3 jurnalist həlak olub. Mərkəzə yaxın olan təxminən 100 kənddən 90 min livanlı mülki şəxs köçkün düşüb; kəndlər və zeytun fermaları İsrailin hücumlarında fosfor bombalarından xeyli ziyan çəkib.
Eyni zamanda, “Hizbullah” da demək olar ki, hər gün İsrail şəhərlərinə və hədəflərinə raket zərbələri endirərək HƏMAS-a dəstəyini göstərməyə çalışıb və 80 minə yaxın israillinin didərgin düşməsinə və bu ölkənin 6 vətəndaşının ölümünə səbəb olub.
İsrailin Dəməşqdəki İran konsulluğunun binasına hücumuna qədər İranın İsrailin təxribatlarına məhdud cavablar verməsi uzun tarixə malik olub, çünki İsrail və ya onun əsas müttəfiqi olan ABŞ-la müharibə Tehranın marağında deyil. Lakin İsrailin konsulluğa hücumu və İranın cavabı mövcud vəziyyəti pozub, hər iki tərəf arasında onilliklər boyu davam edən dolayı qarşıdurma tarixinə son qoyulub. Hazırda dünyanın diqqəti İrana yönəlsə də, İranla İsrail arasında gərginliyin artması İsraillə “Hizbullah” arasında qarşıdurma və ya genişmiqyaslı müharibə ehtimalını artırıb. Əslində, aprelin 21-də İsrailin hərbi kabinetinin üzvü Benni Qantz elan edib ki, İsrailin Livanla sərhədi indi “aktiv cəbhəyə” çevrilib və “ən böyük və ən təcili çağırış” yaradır.
ABŞ lideri Co Bayden İsrail və “Hizbullah” arasında razılaşmanın yaradılması və bu mübahisəli sərhədin sərhədlərinin müəyyən edilməsi üçün səy göstərib. İsrailin Dəməşqdəki İran konsulluğunun binasına hücumundan və İranın cavabından sonra bu danışıqlar ikinci prioritet olub. Amma regional gərginliyin artmasının qarşısını almaq üçün ABŞ və Fransa İsrailin “Hizbullah”la qarşıdurmasını dayandırmaq üçün diplomatik fəaliyyətlərinə daha çox təkan verməlidir. Təbii ki, bu səylər ilk növbədə Qəzzada müharibənin dayandırılmasına yönəldilməlidir.
İran regional aktivlərini İsrailin məhv etməsini istəmir. Onun nöqteyi-nəzərindən, “Hizbullah” da daxil olmaqla, bölgədə yerləşmiş birləşmiş qruplar təkcə regional təsiri artırmağa kömək etmir, həm də ölkənin maraqlarını müdafiə etməkdə və düşmənlərin ölkə ərazisinə hücumunun qarşısını almaqda effektivdir. İsraillə “Hizbullah”a ciddi ziyan vuran böyük müharibə İsraillə gələcək müharibədə İranın ilk müdafiə xəttini məhv edəcək. Odur ki, oktyabrın 7-nə qədər İranın regional mövqeyi 1979-cu ildə İran İslam Respublikasının yaranmasından bəri ən güclü mövqe idi.
2023-cü ilin martında Səudiyyə Ərəbistanı ilə yaxınlaşma həm də o demək idi ki, bu, 1980-ci illərdən bəri ilk dəfə olaraq regionda gələcək qarşıdurmaların qarşısının alınması zərurətindən doğur.
Oktyabrın 7-dən əvvəl İsrail və “Hizbullah” arasında kövrək atəşkəs var idi və İsrail-Livan sərhədini nisbətən sakit saxlayan qeyri-rəsmi qarşılıqlı çəkindirmə qüvvəsi mövcud idi. İsrail Livanda “Hizbullah”a qarşı gizli addımlar atmadı. Hətta 7 oktyabr hücumundan sonra İsrail hərəkətə keçəndə belə, “Hizbullah”ın ilkin reaksiyası ölçülü-biçili idi.
İranın maraqlar balansı indi dəyişir. Hər iki ölkədə hökumətlərin tərkibi ekstremistlərin xeyrinə dəyişib və İsrailin İran konsulluğunun binasına hücumu fundamental qırmızı xətti keçmək kimi qiymətləndirilir. Eyni zamanda, İranın daxili siyasətinə də iqtisadi təzyiqlərin yaratdığı qarışıqlıq, 2022-ci ildə “Qadın. Həyat. Azadlıq” hərəkatı etirazları və Bəlucistanda son zamanlar etnik gərginliklər təsir edib. Tehran liderlərinin indi xarici təsirlərin qarşısının alınması və onların siyasi nüfuzuna və ərazi suverenliyinə təsir edən daxili problemlərin həllinə daha ciddi ehtiyac var.
Yeri gəlmişkən, İsrail də oktyabrın 7-də baş verən hücumdan sonra təhlükəsizlik maneəsini bərpa etməyə çalışır. Tel-Əviv son 6 ayda Qərbdən ciddi mənfi reaksiya almadan kütləvi hərbi əməliyyatlar keçirə və Qəzza zolağının böyük hissələrini yerlə-yeksan edə, yüksək itkilərə səbəb ola biləcəyini öyrənib. İsrail hökuməti HƏMAS məsələsi ilə yanaşı, digər problemlərini də həll etmək üçün fürsət görür. Son altı ay ərzində İsrail liderləri dəfələrlə “Hizbullah”ın yaratdığı riski aradan qaldıracaqlarına söz veriblər. İsrailin Hərbi Nazirlər Kabineti “Hizbullah”ı Litani çayından geri çəkmək üçün müxtəlif hərbi variantları müzakirə edib.
İctimai rəyin təzyiqi altında olan İsrailin baş naziri daxili mövqelərini gücləndirmək üçün müharibəni Livana qədər genişləndirməyə çalışa bilər. Həm də Livana qarşı sərhəd müharibəsi diqqəti 7 oktyabr hadisəsinə səbəb olan kobud təhlükəsizlik pozuntularına yönəldə və Qəzzada humanitar fəlakəti unutdura bilər. Çünki İsrail hələ də HƏMAS-ı tamamilə məhv etmək və hətta girovları evlərinə qaytarmaq məqsədinə nail olmayıb.
Aprel ayında İran və İsrail arasında gərginliyin artması İsrail və “Hizbullah” arasında razılaşma ilə bağlı danışıqların bir kənara atılmasına və çətinləşməsinə səbəb olub. Lakin iranlıların regional mövqelərini zəiflədəcək daha böyük müharibəyə girmək arzusu yoxdur və onların son məqsədi Yaxın Şərqdə Amerikanın təsirini azaltmaqdır.
Nəhayət, böyük ehtimalla gərginliyin artmasının qarşısını alacaq inkişaf odur ki, Livan və İsrail arasında sərhəd mübahisələrinə dair danışıqlar Qəzzada atəşkəs danışıqları ilə yanaşı aparılacaq. İsrail Qəzzada hərbi əməliyyatların sona çatmasını yenidən şimal sərhədinə cəmləmək üçün bir fürsət kimi görsə, Qəzzada atəşkəs İsrail və “Hizbullah” arasında gərginliyi artıra bilər.
Münaqişələrin yayılmasının qarşısını almaq üçün Qəzzada hər hansı atəşkəs başlayandan dərhal sonra ABŞ, Fransa və digər Qərb dövlətləri bütün diqqətlərini İsrail və “Hizbullah” arasında danışıqlara yönəltməlidir. Lakin Yaxın Şərqdə sülhün qorunması üçün qlobal sərmayələr bununla bitməməlidir. 2019-cu ildən etibarən Livanın iqtisadi böhranı bu ölkənin siyasi institutlarını gücləndirmək və s. üçün geniş beynəlxalq dəstəyə ehtiyacı olacaq. İstənilən halda, ordular da daxil olmaqla, hökumət institutlarının zəifləməsi ilə zorakılığa meylli qeyri-dövlət subyektlərinin güclənməsi arasında birbaşa əlaqə var.
İsrail HƏMAS və “Hizbullah”ı məhv etməklə öz təhlükəsizlik mənzərəsini dəyişməyə ümid edir. Amma sadə dillə desək, dağıdıcı və qəddar hərbi gücdən istifadə heç bir qrupu aradan qaldıra bilməz. Onların imkanları zəifləsə də, zaman keçdikcə keçmiş təcrübələrdən öyrənərək yenidən ortaya çıxacaqlar. Genişmiqyaslı regional müharibə riski artsa da, Qəzzada müharibəyə son qoyulması, İsrail və Livan arasında sərhəd mübahisələrinin müzakirəsi və İsraillə Fələstin arasında fələstinlilərin öz hüquqlarını tanımaq üçün ciddi siyasi prosesin qurulması zərurəti yaranıb.
Danışıqlar əsas prioritet hesab edilməsə, İran və İsraildəki ekstremistlərin zorakı ambisiyaları regionun əlinə işləyəcək. Bu halda İran tərəfindən dəstəklənən qeyri-dövlət aktorları qəzəbli və hüquqlarından məhrum olan əhali arasında öz tərəfdarlarını tapmağa davam edəcək və bu, Fələstin əraziləri ilə məhdudlaşmayıb, bütün regionu əhatə edəcək.
Y. QACAR
Şərh ()