Digər
İran-İsrail qarşıdurması: ilk raund daha təhlükəli mərhələyə keçə bilər
20:38 25.04.2024
- Smartbee
- Şikayət et
İranın aprelin 14-də İsrailin Suriyada iddia edilən hava hücumuna cavab olaraq misli görünməmiş hücumu son onilliklərdə iki ölkə arasında münaqişənin ən təhlükəli mərhələsi olub. Bu hücumda 350-dən çox ballistik və qanadlı raket, habelə dronlardan istifadə edilib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Atlantic Council” yazıb.
ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Aprelin 1-də Dəməşqdəki İran səfirliyi kompleksində İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) komandiri Məhəmməd Rza Zahedinin öldürülməsi kasanı daşıran son damla olub. Zahedi 2023-cü ilin dekabrından etibarən Suriyada İsrail tərəfindən öldürülən iranlı zabitlərin uzun siyahısına əlavə olunub, o cümlədən 25 dekabr 2023-cü ildə Dəməşqdə öldürülən “Sepah”ın yüksək rütbəli zabiti Seyid Razi Musəvi.
Yüksək səviyyəli iranlıların İslam Respublikasının İsrailin sui-qəsdlərinə sərt cavab verəcəyi ilə bağlı təhdidlərinə baxmayaraq, İran sonda məhdud addımlar atıb. Yanvarın 17-də İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun Hərbi Dəniz Qüvvələri Hind okeanında İsrailə məxsus 2 gəmiyə hücum edib, digər hücumda isə İran “Mossad”ın İraq Kürdüstanındakı qərargahını hədəfə alıb.
Musəvinin öldürülməsindən sonra İranda İranın İsrailə qarşı “strateji səbr” siyasətini yenidən nəzərdən keçirməyə çağıran səslər güclənib.
“Tabnak” xəbər agentliyi iddia edib ki, İsrailin son hərəkətləri “sionist təkəbbür səviyyəsində” görünməmiş bir artımdır və İranın İsrailin hücumlarına cavab verməməsi onun zəifliyini ortaya qoya bilər.
Mühafizəkar “Alef” internet saytı strateji səbr anlayışının laqeydlik və reaksiyasızlıq kimi yanlış şərh edildiyini və nəticədə İsrail tərəfindən silsilə sui-qəsdlərin həyata keçirildiyini iddia edib. Veb-sayt xəbərdarlıq edib ki, mövcud siyasətin davam etdirilməsi yüksək rütbəli komandirləri təhdidlərə məruz qoyacaq və İranın çəkindiriciliyini pozacaq.
Dəməşqə hücum, ABŞ-ı bir yana qoysaq, İranın İsraillə birbaşa hərbi qarşıdurmadan qaçmağa yönəlmiş strategiyasının dəyişməsi demək deyil. Bəziləri İranın 14 apreldə İsrailə endirdiyi zərbənin Ali rəhbər Ayətullah Əli Xameneinin “ehtiyatlı” olduğu və heç vaxt hücum əmri verməyəcəyi anlayışı ilə ziddiyyət təşkil etdiyini iddia edərək, bu qavrayışın indi öyrənilməsi və yenidən qiymətləndirilməsi tələbini irəli sürür. Lakin bu, mütləq şəkildə belə deyil. Belə görünür ki, Zahedinin Dəməşqdəki İran konsulluğuna bitişik binada öldürülməsi İran hesablamalarını dəyişdirərək bir addım çox uzaq hesab edilib. Hücumdan əvvəlki günlərdə Tehrana göndərilən və onu İsrailə birbaşa cavab verməkdən çəkinməyə çağıran geniş mesajlara baxmayaraq, İran rəhbərliyi çəkindirmə siyasətindən əl çəkməyi seçib. Bunun əvəzinə, hətta potensial hərbi eskalasiya bahasına olsa belə, İsrailə qarşı çəkindirmə gücünü bərpa etməyə çalışıb.
İranın İsrailə ilk birbaşa hücumu iki ölkənin strateji rəqabətində yeni mərhələdir. İllərdir ki, İran hərəkətlərinin siyasi və ya hərbi nəticələri riskini minimuma endirmək üçün regional tərəfdaşları və etibarlı şəxslər şəbəkəsi vasitəsilə İsrailə qarşı hərəkətə keçməyə üstünlük verib.
Bununla belə, 2011-ci ildə Suriyada başlayan vətəndaş müharibəsi İranın Suriyadakı mövcudluğundan ölkədə hərbi möhkəmlənmək üçün istifadə etmək səylərinin artmasına səbəb olub və nəticədə İran və İsrailin Suriya torpaqlarında ilk birbaşa hərbi müdaxiləsinə səbəb olub. Eyni zamanda, 2010-cu ildən başlayaraq, İsrailin casusluq, hədəflənmiş sui-qəsdlər, təxribat və kiberhücumlar vasitəsilə İranın nüvə proqramına və hərbi güclənməsinə mane olmaq səyləri ilə bağlı İran və İsrail arasında kölgə müharibəsi yaranıb.
İranın İsrailə hücumu Suriyada etibarlı şəxslərin istifadəsindən və İsraillə əlaqədən birbaşa hərbi qarşıdurmaya keçib. 1991-ci il Körfəz müharibəsindən sonra ilk dəfə olaraq İsrail raket hücumu ilə üzləşib və bu, - İsrail və müttəfiqlərinin sədlərin böyük əksəriyyətini uğurla dəf etməsinə baxmayaraq, - İran bunu əhəmiyyətli bir nailiyyət kimi səciyyələndirib.
İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun komandiri Hüseyn Səlami İsrailə hücumdan sonra deyib ki, İran “sionist rejim”ə qarşı yeni yanaşma formalaşdırıb və bundan sonra birbaşa İsrailə əks-hücum edəcək. Ali liderə bağlı “Keyhan” qəzeti bu hücumu 1973-cü il “Yom Kippur” müharibəsindən sonra İsrailə qarşı ən şiddətli hərbi reaksiya kimi qiymətləndirib, İranın İsrailin çoxqatlı müdafiə zərfinə nüfuz edə bildiyini və ona ziyan vurduğunu iddia edib.
Bu məmnunluq bəyanatları, - İsrailin hava, texnoloji və kəşfiyyat üstünlüyünə davam etməsinə baxmayaraq, - İslam Respublikası İsraillə strateji tarazlığa doğru getdiyinə dair qiymətləndirməyə işarə edə bilər. İran rəhbərliyi, görünür, ölkənin geostrateji vəziyyətinin daha yaxşı strateji hərbi imkanlar, etibarlı şəxslər şəbəkəsi və BMT Təhlükəsizlik Şurasının iki daimi üzvü olan Rusiya və Çinin dəstəyi sayəsində durmadan yaxşılaşdığı qənaətinə gəlib.
Ali dini rəhbərin baş hərbi müşaviri Yəhya Rəhim Səfəvi İranın rəhbərlik etdiyi “Müqavimət Oxu”nun qələbəsinə əminliyini ifadə edib və İranın qəlbində yeni Yaxın Şərqin yarandığını bəyan edib. Səfəvinin sözlərinə görə, “Müqavimət Oxu”nun qələbəsi ona görə müəyyəndir ki, İsrail beynəlxalq dəstəyi itirib, daxili rəqabətlə üzləşib və Qəzza müharibəsində məğlub olub. Bir neçə gün sonra “Sepah”a bağlı sərt xətt qəzeti “Cəvan” iddia etdi ki, İranın İsrailə hücumu əlamətdar məqamdır və onun memarlığı ilə regionda yeni nizam qurulacaq. Bunlar rejimin təbliğatının boş ifadələri kimi görünə bilər, lakin daha praqmatik şəxslər kənarlaşdırıldıqdan sonra indi tamamilə mühafizəkar və ifrat “şahin”lərin hökmranlıq etdiyi İran rəhbərliyinin həqiqi (bir az şişirdilmiş olsa da) qiymətləndirməsini əks etdirə bilər.
İranın 19 aprel hücumuna İsrailin ölçülüb-biçilmiş cavabı iki ölkəyə mövcud münaqişə raundunu müvəqqəti bağlamağa imkan verib. İran rəsmiləri İsrailin cavabını aşağılayıb və lağa qoyub, daha da gərginləşmədən qaçmağa hazır olduqlarını nümayiş etdiriblər. Bununla belə, düşmənlər arasında davamlı kampaniya çətin ki, bitsin və onların birbaşa hərbi müdaxiləsi ilə müəyyən edilmiş presedent qarşıdurma masasının başqa variantına çevrilib. Tehranın yeni tənliyinə əməl etməkdən imtina etdiyinə dair mesajı İsrailin alıb-almadığı bəlli deyil.
İsrail-İran qarşıdurmasının yeni mərhələyə keçməsi risklidir. Son həftələrdə iki ölkə arasında kəskin eskalasiya birbaşa rabitə kanallarının yoxluğu ilə bağlı səhv hesablama potensialının yüksək olduğunu göstərir. Əgər İran nüvə ərəfəsində olan dövlət statusundan imtina etmək qərarına gəlsə və siyasətini nüvə silahı əldə etməyə istiqamətləndirərsə, bu təhlükə daha da ciddiləşəcək.
Nüvə təhlükəsizliyinə cavabdeh olan İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun komandiri Əhməd Haqtələb deyib ki, İsrailin təhdidləri İranı nüvə doktrinasına yenidən baxmağa və əvvəlki mülahizələrindən yayınmağa sövq edə bilər. İsrail və İran arasında artan münaqişə, dolayı münaqişədən birbaşa münaqişəyə keçid və İranın nüvə həddi statusu iki ölkə arasında mesajların ötürülməsi üçün gizli və dolayı olsa belə, gələcək rabitə kanallarının yaradılması imkanlarının davamlı və amansız tədqiqini zəruri edir.
Bu hadisələr, həmçinin, İsraildən İran üçün hərtərəfli, yenilənmiş siyasətin qəbulunu tələb etməlidir. Yəni bu ona İslam Respublikasının öz milli təhlükəsizliyinə yaratdığı təhdidlərə, xüsusən, İranın nüvə proqramı, hərbi güclənməsi və regional fəaliyyətlərinə daha effektiv cavab versin.
İranla anlaşma İsrailin həm ABŞ, həm də Səudiyyə Ərəbistanı, Misir, İordaniya və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri də daxil olmaqla, ərəb ölkələri ilə işləməsini tələb edəcək. İranın Yeni Yaxın Şərq baxışı fərqli olaraq, o, yeni regional arxitekturanın qurulması, ABŞ-la əlaqələrin dərinləşdirilməsi və Ərəb dünyası, xüsusən, Səudiyyə Ərəbistanı ilə normallaşma proseslərinin həyata keçirilməsinə əsaslanan alternativ bir yanaşma tətbiq etməlidir.
Y. QACAR
Şərh ()