Azərbaycan: kəsişən dəhlizlər – ANALİTİK

ABŞ və Rusiya beynəlxalq nəqliyyat axınlarını təşkil etmək üçün şans axtarırlar

“Nəqliyyat dəhlizlərinin yaradılması ilə bağlı çox ciddi işlər aparılmışdır. Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi artıq reallaşır. Çindən, Orta Asiyadan Azərbaycana, Azərbaycandan Gürcüstan, Türkiyə vasitəsilə Avropaya uzanan yeni İpək yolu layihəsi reallaşır və burada Azərbaycanın rolu kifayət qədər önəmlidir. Eyni zamanda, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin yaradılması üçün Azərbaycan konkret addımlar atır. Əminəm ki, bu layihə də uğurla reallaşacaq və beləliklə, bundan sonra - bu iki mühüm layihə reallaşandan sonra Azərbaycan dünya miqyasında əvəzolunmaz tranzit ölkəsinə çevriləcəkdir.

İlham ƏLİYEV

Azərbaycanın yerləşdiyi coğrafiya bütün dövrlərdə Avropa və Asiyanı, ən uzaq dövlətləri birləşdirən, strateji ticari-iqtisadi dəhlizlərin qovuşduğu bir məkan olub. İndiki zamanda ölkələr arasında əlaqələrdə yeni çağırışlar, keyfiyyət dəyişiklikləri baş versə də, dəhlizlərin əhəmiyyəti öz aktuallığını hələ də qoruyub saxlayır. Qloballaşan dünyada ölkəmizin rolu hər gün artır, strateji əhəmiyyət kəsb edir.

Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşir. Bu həm də ölkəmizin geostrateji mövqeyə malik olduğundan xəbər verir. Bu potensialı böyük uzaqgörənliklə qiymətləndirən ümummilli lider Heydər Əliyev 1998-ci ildə 32 ölkənin və 13 beynəlxalq təşkilatın səlahiyyətli nümayəndəsinin iştirakı ilə tarixi İpək yolunun bərpasına həsr olunmuş konfransın məhz Bakıda təşkil olunmasına və həmin tədbirdə Əsas Çoxtərəfli Sazişin imzalanmasına nail oldu. İpək yolunun bərpasına həsr olunan Beynəlxalq Bakı konfransı başa çatdıqdan 2 gün sonra ulu öndər Heydər Əliyev müşavirə keçirdi. Həmin müşavirədə XXI əsrdə Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin əhəmiyyətinin daha da artacağını nəzərə alaraq respublikamızda bu sahədə ciddi hazırlıq tədbirlərinin həyata keçirilməsinin, yeni nəqliyyat vasitələri alınmasının və müasir xidmət sahələrinin yaradılmasının vacibliyi qeyd edildi. Bunun da sonrakı illərdə Avrasiya nəqliyyat dəhlizinin, Transqafqaz dəhlizinin intensiv fəaliyyətinin Azərbaycanın sosial-iqtisadi həyatında böyük əhəmiyyəti oldu. Bu, özünü yeni iş yerləri açılmasında, Azərbaycanın iqtisadi təhlükəsizlik məsələlərinin həll edilməsində, Bakının bu magistral xəttin mərkəzində və Xəzər sahilində yerləşən ən iri liman kimi inkişafında göstərdi.

Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi ideyası da Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizinin inkişaf etdirilməsi istiqamətində tədbirlərin uğurla nəticələnməsi alternativ layihələrin də inkişafına səbəb oldu. Azərbaycan bu layihədə də fəal iştirak edərək onu milli maraqların təmin edilməsi və ölkədə digər nəqliyyat növlərinin inkişafı baxımından əlverişli hesab etdi. Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi haqqında razılaşma 2000-ci ildə Rusiyada əldə olunub.Bu nəqliyyat dəhlizi Azərbaycanın əlverişli tranzit imkanlarından geniş istifadəni zəruri edir. Beynəlxalq miqyasda yükdaşımalar sahəsində ciddi rəqabətin olduğu bir zamanda böyük tranzit potensialına malik olan Azərbaycan müşahidəçi mövqeyində dayana bilməz. Bu baxımdan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin qarşıya qoyduğu əsas məqsədlərdən biri ölkəmizin aparıcı tranzit mərkəzinə çevrilməsini tam təmin etməkdir.

Dünyada artan nəqliyyat riskləri bütün region ölkələri, o cümlədən Azərbaycan üçün yeni tranzit imkanları açıb. Son vaxtlar beynəlxalq yüklərin Qırmızı dəniz və Süveyş kanalında təhlükələrlə üzləşməsi Azərbaycanın əsas ölkə olaraq çıxış etdiyi Orta Dəhlizin əhəmiyyətini artırıb. Bloomberg qeyd edir ki, bu layihələr Qərbin sanksiyalar müharibəsi vasitəsilə təcrid etmək istədiyi Rusiyadan fərqli olaraq Azərbaycanı əksər beynəlxalq ticarətin mərkəzinə çevirə bilər. Ölkəmizin ərazisindən keçən yeni tranzit marşrutlarının rəqabət qabiliyyətinin artırılmasında ciddi işlərin görüldüyü barədə fikirlər hələ də gündəmdədir. Azərbaycanın Çin-Avropa istiqamətində daşımalarda öz tranzit potensialından istifadə etməkdə artıq tam uğurlu təcrübəsi var. Ekspertlər rəqabətin artacağı barədə proqnozlar verirlər.

Yaxın Şərqdə uzunmüddətli münaqişə perspektivi dünya ölkələrini beynəlxalq ticarət üçün ehtiyat yollar axtarmağa məcbur edir. Qara dəniz regionunda ticarətlə bağlı problemlər və risklər də həll yollarını tələb edir. Ənənəvi ticarət marşrutlarına mühüm alternativ Şimal Dəniz Marşrutu, həmçinin Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi (ITC) boyunca nəqliyyat axınlarının genişləndirilməsi ola bilər. Rusiya rəsmiləri Şimal-Cənub ITC-ni Sankt-Peterburqdan Mumbay (Bombay) limanına qədər ümumi uzunluğu 7200 km olan sərnişin və yüklərin daşınması üçün multimodal marşrut kimi başa düşürlər. Bu marşrut Hindistan, İran və Fars körfəzinin digər ölkələrindən Rusiya ərazisinə (Xəzər dənizi vasitəsilə) və daha sonra Şimali və Qərbi Avropaya tranzit yük axınlarını cəlb etməlidir. Azərbaycanla yanaşı qonşu ölkələr də özlərini üç fərqli qol təklif edən Şimal-Cənub dəhlizinin bir hissəsi hesab edirlər. Azərbaycan ərazisindən avtomobil və dəmir yolu nəqliyyatı, Transxəzər, Rusiyanın və İranın dəniz limanları vasitəsilə, o cümlədən Qazaxıstan və Türkmənistan ərazisindən keçən şərq quru yolu ilə dünyaya uzanan yollar şaxələnməkdədir.

İki böyük infrastruktur layihəsi…

İran və Hindistanın da iştirak edəcəyi Şimal-Cənub Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinin həyata keçirilməsi Azərbaycana beynəlxalq ticarətdə mərkəzi yer tutmağa imkan verəcək, Bloomberg ekspertləri izah edir. Agentliyin məlumatına görə, yeni marşrutlar vasitəsilə malların istehlakçılara çatdırılması üçün tələb olunan vaxt Süveyş kanalı vasitəsilə ənənəvi marşrutla müqayisədə 30-50% daha sürətli ola bilər. Bundan əlavə, bu xətt Qırmızı dənizdə gəmiçiliklə bağlı təhlükələrdən qaçmağa imkan verir. Amerikalı ekspertlər bu layihələrin Azərbaycanı “beynəlxalq ticarətin böyük hissəsinin mərkəzinə çevirə biləcəyini” düşünürlər. Bloomberg izah edir ki, bu layihələr sayəsində “inkişaf etməkdə olan bazarlar nəhayət inkişaf etmiş ölkələrin yaratdığı hegemonluqdan xilas olurlar”.

Bu gün aydındır ki, Şimal-Cənub, həm də Ota Dəhliz marşrutları böyük infrastruktur sərmayələri tələb edir, çünki hətta dəniz yolları belə riskli olaraq qalır. Heç kimə sirr deyil ki, quru yük gəmiləri tez-tez Volqa-Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi kanalında quruya çıxır. Rəsmilər isə Şərq-Qərb marşrutu üzrə nəqliyyatdan gələcək nailiyyətlər kimi danışırlar. Yəmənli üsyançıların - husilərin Qırmızı dənizdəki hücumlarına görə digər marşrutlar gəmilər daha cəlbedici görünür. Orta Dəhliz də bu marşrutlardan biri və birincisidir.

Rusiya alimləri arasında Şimal dəniz yoluna da münasibət birmənalı deyil. Onun istifadəsinin perspektivləri ilə bağlı hələ də müzakirələr gedir və bu müzakirəyə həm planetdəki iqlim dəyişiklikləri, həm də geosiyasi və iqtisadi amillər təsir göstərir. Şimal Dəniz Marşrutunun inkişafı və onun Süveyş kanalına rəqibə çevrilməsi üçün sanksiyalar şəklində əhəmiyyətli maneələr var ki, bu da həm tranzitə, həm də yeni buz sinifli gəmilərin tikintisinə təsir göstərir. Bundan əlavə, Şimal Dəniz Marşrutunun yeganə nəqliyyat arteriyası ola biləcəyi yataqların işlənməsində problemlər var.

Bloomberg-in hesablamalarına görə, Rusiya Federasiyası İran ərazisindən keçən nəqliyyat dəhlizinin, o cümlədən dəmir yolu rabitəsinin inkişafına və Rusiya Federasiyasının Arktika dənizlərinin sahil xətti boyunca - Şimal dəniz marşrutu boyunca infrastrukturun inkişafına 25 milyard dollardan çox sərmayə yatıra bilər. Bundan əlavə, Moskva şərqə ixrac edən Trans-Sibir dəmir yolunu və Baykal-Amur magistral xəttini genişləndirir. Bununla belə, agentlik iddia edir ki, Qərbin sanksiyaları səbəbindən Şimal Dəniz Marşrutunun inkişafı səngiyib və bu, xüsusilə Arctic LNG 2 layihəsinin zavodlarından maye qazın ixracına mane olur. Bəzi Çin nəqliyyat şirkətləri ikinci dərəcəli məhdudiyyətlərdən qorxduqları üçün Şimal Dəniz Marşrutu ilə yüklərin göndərilməsini artıq dayandırıblar. Şimal dəniz yolu ilə konteyner daşımalarının inkişafı ilə bağlı danışıqlar da davam etdirilir.

Qeyd etdiyimiz kimi, Böyük İpək Yolunun keçdiyi Orta Dəhliz marşrutu təhlükəsiz olmaqla bərabər, həm də xərcləri azaldır, vaxta qənaət edir. Azərbaycanda inşa olunan infrastruktur, logistik imkanlar və xüsusən də etibarlılıq amili ölkə olaraq Azərbaycana, kommunikasiya xətti olan Orta Dəhlizə böyük üstünlüklər və dividentlər gətirir.

V.VƏLİYEV