“Zorla sevimli olmayacaqsan” — Qafqaz cəbhəsində 300-350 illik strategiyanın çöküşü

“Bəli, bu, belədir”. Bunu Kremlin sözçüsü Peskov Rusiya sülhməramlılarının Qarabağdan çıxarılması prosesinin başlaması ilə bağlı suala cavab olaraq bildirdi.

Peskov faktiki olaraq ötən gün mətbuat səviyyəsində dərc olunan məlumatı təsdiqləyirdi. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin köməkçisi - Azərbaycan Prezidentinin Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev isə Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycan ərazisindən çıxarılması barədə məlumatla əlaqədar AZƏRTAC-ın sualını cavablandırarkən bildirdi ki, Rusiya sülhməramlılarının Azərbaycan ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarılması barədə hər iki ölkənin ali rəhbərliyi qərar qəbul edib.

“2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanata əsasən, Azərbaycan ərazisində müvəqqəti olaraq yerləşdirilmiş Rusiya Federasiyası sülhməramlılarının ölkəmizin ərazisindən vaxtından əvvəl çıxarılması barədə hər iki ölkənin ali rəhbərliyi tərəfindən qərar qəbul edilib. Artıq proses başlanılıb, Azərbaycan və Rusiya Müdafiə nazirlikləri həmin qərarın icrası ilə bağlı müvafiq tədbirləri həyata keçirirlər”, - deyə Hikmət Hacıyev bildirib.

Artıq Rusiya sülhməramlılarının Qarabağı birdəfəlik tərk etməsi müzakirə mövzusu deyil. Razılıq, görünür, martın 18-də Putinlə İlham Əliyev arasında baş tutan telefon danışığı zamanı tərəflərin yüksək rəhbərliyi səviyyəsində əldə olunub. Həmin telefon danışığından dərhal sonra Azərbaycan Prezidenti Xankəndiyə səfər edib, Novruz tonqalını alovlandırıb və bəyan edib:

“Fevralın 26-da mən Xocalıda xocalılılarla birlikdə Xocalı memorial kompleksinin təməlini qoydum. Burada yerləşmiş, qanunsuz inşa edilmiş şeytan yuvası – dırnaqarası parlament binası və onun yanındakı terror təşkilatının binası fevralın 26-da sökülməyə başladı və yerlə-yeksan edildi. Separatçıların izi-tozu da qalmadı. Novruz tonqalı da son təmizləmə işlərini görür”.

Həmin gün İranın Bakıdakı səfiri Xudafərin körpüsündə İran və Azərbaycan prezidentləri arasında görüş keçiriləcəyini bildirsə də, bu görüş baş tutmayıb. Rusiya kontingenti İran ətrafında çox mürəkkəb vəziyyət fonunda Qarabağı tərk edir. Bunun geosiyasi mərkəzlərin yerdəyişməsi ilə heç bir əlaqəsinin olmadığını söyləmək sadəlövhlük olardı.

Eyni zamanda, Türkiyə Prezidentinin ABŞ-yə səfəri gözlənilir və bu səfər zamanı, Türkiyə mətbuatının yazdığı kimi, Vaşinqton Ankaraya “NATO hərbi gəmilərinin Qara dənizə daxil olması üçün Bosfor-Dardanel boğazını açmağı” təklif edəcək. Türkiyənin nüfuzlu ekspertlərindən biri hesab edir ki, “belə olarsa, Türkiyə Rusiyanın hədəfinə çevriləcək”.

Rusiya sülhməramlılarının Qarabağı qalması üçün heç bir obyektiv-görünən-maddi səbəb yox idi. Bundan əvvəl Rusiya hərbçilərinin “minatəmizləmə işində iştirak edə biləcəyi” xəbəri verilsə də, görünür buna da ehtiyac olmayıb. Xüsusilə İran ətrafında “atmosfer təzyiqinin artması” və Ukraynada “dönüş nöqtəsi gözlənilməsi” şəraitində Kreml Qafqaz cəbhəsində dəyişiklik niyyətini niyə ictimailəşdirmək qərarına gəldi?

Rusiya müəyyən “kəşfiyyat məlumatları”na sahibdir və öz ordusunu mümkün hədəflərdən sığortalayır, yoxsa NATO-nun dəniz qüvvələrinin Qara dənizə daxil olmaması üçün Qafqazı tərk etdiyinə dair Türkiyəyə siqnal göndərir?

Bu faktiki hərbi mövcudluq İran tərəfindən hərbi-siyasi “arxa mühafizə” hesab olunurdu və bu baxımdan, hazırda Tehran ciddi narahatlıq keçirməyə bilməz. Rusiya hərbi kontingentinin çıxarılması ilə yanaşı, Ağdamda yerləşən Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzinin də fəaliyyətini dayandırması barədə açıqlama verildi.

Həmişə hansısa əməkdaşlıq forması icad edilə bilər, buna görə də bəzi “dairələr”də belə bir təəssürat var ki, ya Rusiya Qərblə kardinal razılaşma ilə Qarabağı tərk edir, ya da geosiyasi oriyentasiya məsələsində Ankaranın Qərb düşərgəsinə keçməməsi üçün Türkiyənin qarşısında Qafqaz cəbhəsindən geri çəkilir.

Bu məsələyə Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının deputatı, Federal Şuranın üzvü, şuranın beynəlxalq əlaqələr komissiyasının sədri Qriqori Karasin isə olduqca aydın şəkildə cavab verir: “Zorla sevimli olmayacaqsan. Nikol Paşinyanın ağzıyla Qarabağ problemi həll edildikdən sonra Azərbaycan rəhbərliyi ilə birbaşa təmaslar çərçivəsində sülhməramlılarımızın Azərbaycanda qalıb-qalmaması məsələsi müzakirə olunurdu. Və sülhməramlıların mərhələli şəkildə çıxarılması barədə qərar qəbul edildi”.

Yeri gəlmişkən, o, uzun illər Rusiya Federasiyasının xarici işlər nazirinin müavini olub və həm də Qarabağ məsələsi ilə məşğul olub. Karasinin bəyanatı çox ciddi açıqlama idi. Habelə, müharibədə darmadağın edilən Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyinin Qarabağı Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi tanımaqla, 10 noyabr sənədindən sonra əslində yeni situasiya yaratması şübhəsizdir. Bu yanaşmanın qəbul edilməsinin bölgə üçün həyati əhəmiyyət kəsb etməsi də şübhəsizdir.

Təbii ki, bütün bu proseslər yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, çox mürəkkəb və incə təbəqələrlə çox mürəkkəb geosiyasi vəziyyətlə bağlıdır. Lakin İrəvanda düşünürlər ki, fövqəldövlət öz problemlərinə görə müharibədə məğlub olmuş, zəifləmiş, müharibədən sonrakı şokda olan Ermənistanın siyasi rəhbərliyini cavabdeh təyin edirsə, həmin rəhbərliyin necə olmasından asılı olmayaraq, bu, yumşaq desək, öz bacarıqsızlığını etiraf etməkdən, məğlubiyyət etirafından başqa bir şey deyil.

Ermənistanın nə düşünməsindən asılı olmayaraq, regional reallıqlar dünya səhnəsindəki vəziyyət kimi kifayət qədər ciddidir. Ermənistanın və erməni cəmiyyətinin problemi işğalçı təfəkkürdən qurtulub, yeni reallıqları qəbul edə bilməməkdir.

Burada, daha bir fakta və qlobal məsələyə toxunaq. Hazırda Rusiya ilə Qərb arasında kommunikasiya, logistika və yükdaşıma marşrutları uğrunda rəqabət bizə ötən əsrin əvvəllərində Rusiyanın İranla dəmir yolu əlaqəsi yaratmağı planlaşdırdığı və buna əks-çəki olaraq Almaniyanın “Bağdad dəmir yolu”nun layihəsini hazırladığı vəziyyəti xatırladır.

Böyük Britaniya isə Afrikanın şimalını Mesopotamiya və İranla birləşdirmək niyyətində idi və bu, Birinci Dünya müharibəsinə səbəb oldu. Hazırda Ermənistana dəstək verən ABŞ Azərbaycandan keçəcək Rusiya-İran dəmir yolu kommunikasiyası layihəsindən ciddi narahatlıq keçirir. Rusiyanın Baş naziri Mişustin ötən ay Bakıda olub, tərəflər “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi ilə bağlı prinsipial razılaşmanı elan ediblər.